Współuzależnienie – czym jest i jak je rozpoznać?

Uzależnienie to problem, który zatrważająco często dotyka nie tylko osobę uzależnioną, ale również jej bliskich. Wówczas możemy mieć do czynienia ze współuzależnieniem, które zazwyczaj pojawia się u domowników, a szczególnie u partnera uzależnionego. Współuzależnienie prowadzi do poważnych konsekwencji zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Warto więc potrafić je rozpoznać i w razie potrzeby poprosić o pomoc.

Czym jest współuzależnienie?

Współuzależnienie to zaburzona adaptacja do trudnej sytuacji związanej z nałogiem bliskiej osoby, której skutkiem jest powstawanie specyficznych wzorców funkcjonowania. Mówiąc prościej, osoby współuzależnione ponoszą konsekwencje picia lub spożywania narkotyków przez osobę uzależnioną, zaniedbując przy tym własne potrzeby i doprowadzając się tym samym do fizycznej i psychicznej destrukcji.

Przyczyn współuzależnienia jest wiele. O jego rozwoju stanowią zarówno czynniki materialne (np. gdy osoba uzależniona jest głównym żywicielem rodziny), jak i emocjonalne (np. gdy osoba współuzależniona jest wrażliwa i mocno zakochana, nie wyobraża sobie życia bez uzależnionego). Współuzależnienie trudniej jest rozpoznać, gdyż jego objawy nie są tak wyraźne, jak w przypadku czynnego nałogu. Na dodatek osoby dotknięte tym syndromem, ze względu na jego specyfikę, często nie pochylają się nawet nad swoim stanem, przejmując się wyłącznie osobą uzależnioną.

Jak rozpoznać współuzależnienie?

Współuzależnienie nie powstaje od razu. Tak jak alkoholizm czy narkomania, rozwija się, przechodząc przez kolejne fazy. Pierwszą z nich jest naturalna próba interwencji, a w tym również próby znalezienia powodu powstania nałogu u uzależnionego. Gdy nałóg ten postępuje, współuzależnieni przechodzą do fazy drugiej. Izolują problem od otoczenia, starając się nie dać po sobie poznać, że coś jest nie w porządku. Skupiają się na utrzymaniu rodziny za wszelką cenę. W trzecim etapie współuzależnieni w imię walki z nałogiem starają się kontrolować nałóg bliskiej osoby, a w ostatniej, czwartej fazie, całkowicie się mu poddają, bezsilnie przyzwalając na patologiczne zachowania.

Istnieje szereg specyficznych zachowań, które można rozpoznać u współuzależnionych. Stanowią one swego rodzaju objawy tego syndromu. Oto najczęstsze z nich:

• Branie odpowiedzialności

Osoba współuzależniona ponosi konsekwencje picia bliskiej osoby. Wyręcza ją w obowiązkach domowych, ponosi koszty szkód powstałych przez nałóg, sprząta bałagan powstały w związku z piciem, braniem lub kacem, sama opiekuje się dziećmi i stara się je chronić. Woli zrobić wszystko samodzielnie, aby nie martwić się o dom, zakupy czy nieuregulowane zobowiązania finansowe.

• Usprawiedliwianie

Podświadomie lub świadome racjonalizowanie nałogu i jego wypieranie lub tolerancja. Osoba współuzależniona często wymyśla wymówki za bliską osobę, tłumaczy ją przed szefem czy rodziną, akceptuje nałóg jako siłę wyższą. Tłumaczy go sobie nadmiernym stresem osoby uzależnionej, a innym opowiada o jej domniemanych chorobach, przez które nie pojawiła się na przykład na rodzinnym obiedzie czy spotkaniu ze znajomymi.

• Kontrolowanie

Osoba współuzależniona ma potrzebę ciągłej kontroli. Przeszukuje rzeczy bliskiej osoby, wącha ją, nie pozwala wychodzić z domu, sprawdza wydatki. Ma nadzieję, że dzięki temu ujarzmi nałóg swojego partnera, dziecka czy rodzica. Całą swoją uwagę skupia na nieustannym poszukiwaniu pochowanych butelek czy myśleniu o tym, co robi uzależniony podczas nieobecności w domu.

• Zaniedbywanie własnych potrzeb

Gdy trzeba pomóc alkoholikowi czy narkomanowi, zawsze jest w pobliżu. Osoba współuzależniona zapomina o swoich potrzebach, nie daje sobie prawa do odpoczynku, nie spotyka się ze znajomymi lub bierze urlop w pracy by zaopiekować się uzależnionym. Zaniedbuje swoje zdrowie fizyczne i psychiczne, bo liczy się dla niej tylko złudne dobro bliskiej osoby.

• Wymuszanie obietnic

Osoba współuzależniona nieustannie prosi uzależnionego, by przestał pić lub brać narkotyki. Daje mu raz za razem kolejne szanse, wymuszając, aby obiecał, że nigdy się to nie powtórzy. Każe obiecywać uzależnionemu, że ten wykona obowiązki domowe, zrobi zakupy czy pójdzie się w końcu leczyć. Bez problemu wybacza potknięcia, aż do kolejnych prób wymuszania obietnic.

Konsekwencje współuzależnienia

Osoba współuzależniona, koncentrując całe swoje życie na nałogu bliskiej osoby, zaczyna mieć huśtawki emocjonalne, staje się depresyjna, może być agresywna. Żyje w ciągłym napięciu i stresie, co wykańcza ją psychicznie i fizycznie. Źle śpi, miewa różnego rodzaju bóle, wymiotuje. Nie dopuszcza do siebie swoich emocji, tłumiąc je potrzebą bycia w ciągłej gotowości. Gdy taki stan trwa dłużej, może doprowadzić do powstawania chorób psychicznych, szczególnie depresji i nerwic, a także somatycznych, związanych z układem pokarmowym, sercem czy innymi dolegliwościami wynikającymi ze zdrowotnych zaniedbań.

Osoba uzależniona zaś wcale nie jest bliżej wyjścia z nałogu niż była wcześniej. Co więcej, oddala się od rozwiązania problemu. Picie czy spożywanie narkotyków uchodzi jej na sucho. Dostaje przyzwolenie. Nie ponosi konsekwencji, jest wyręczana. Przez to jej nałóg jeszcze bardziej się pogłębia.

Jak wyjść ze współuzależnienia?

Leczeniem współuzależnienia zajmują się psychoterapeuci. Podczas terapii skupiają się na odbudowie poczucia własnej wartości osoby współuzależnionej i zbudowaniu jej psychicznych granic. Terapia współuzależnienia powinna być prowadzona równolegle z terapią uzależnienia osoby w nałogu. Jeśli ta nie chce takowej podjąć i wciąż trwa w swoich destrukcyjnych zachowaniach, wówczas najrozsądniejszym rozwiązaniem jest rozstanie, wyprowadzka czy ograniczenie lub całkowite zerwanie kontaktu. Priorytetem osoby współuzależnionej powinno stać się jej własne dobro, gdyż na nałóg bliskiej osoby nie ma żadnego wpływu.

To osoba uzależniona musi chcieć się leczyć i samodzielnie podjąć taką decyzję. Jeśli więc trwasz w czynnym nałogu i nie możesz poradzić sobie z jego konsekwencjami, udaj się na terapię, a wcześniej możesz zdecydować się na detoks, aby skutkami kaca nie obciążać bliskich. Detoks alkoholowy i narkotykowy pomoże Ci dojść do sił i wziąć się za leczenie. Jeśli natomiast jesteś osobą współuzależnioną, nie pomagaj bliskiej osobie leczyć kaca. Możesz podać jej kontakt do specjalistów, aby sama zdecydowała, czy zechce skorzystać z detoksu. Poinformuj ją, że tym razem nie pomożesz jej leczyć kaca domowymi sposobami i powiedz, jak się czujesz. To może być pierwszy krok do Waszego nowego życia.